Dự án “Tăng cường sự tham gia của các tổ chức xã hội cấp cơ sở (CSOs) trong giám sát các chương trình REDD+ tại Việt Nam” được Ủy ban châu Âu (EU) tài trợ nhằm mục tiêu tăng cường sự tham gia, xây dựng năng lực cho các tổ chức xã hội cấp cơ sở (CSOs) và các tổ chức cộng đồng (CBOs) trong lĩnh vực lâm nghiệp, giúp họ hợp tác với nhau và với các cơ quan lâm nghiệp tạo nên nền tảng cơ bản nhằm tham gia hiệu quả vào giám sát các chương trình REDD+.
Dự án bắt đầu thực hiện từ ngày 01 tháng 09 năm 2021 cho đến nay đã tròn 1 năm, vùng dự án là 6 xã của 2 huyện miền núi Tương Dương và Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An. Bước đầu, dự án đã hình thành được một mạng lưới FCIM từ cấp khu vực (Bắc Trung Bộ và Hà Nội) đến cấp cơ sở (18 thôn bản).
Để các kết quả giám sát thay đổi rừng của các nhóm FCIM được sử dụng hiệu quả, có ý nghĩa hơn, các cuộc họp hàng quý giữa mạng lưới FCIM với chính quyền và các cơ quan quản lý rừng cấp xã, cấp huyện đã được thực hiện. Trong các cuộc họp, các bên bên đối thoại và thảo luận về cách thức sử dụng, trao đổi thông tin và công bố các kết quả giám sát… nhằm có các giải pháp quản lý bảo vệ rừng hiệu quả hơn trong thời gian tới.
Tham dự cuộc họp hàng quý về giám sát độc lập diễn biến rừng, có sự tham gia của đại diện UBND các huyện Tương Dương và Kỳ Sơn, UBND 6 xã vùng dự án (Tam Quang, Tam Đình, Tam Thái, Hữu Kiệm, Tây Sơn, Na Ngoi), Đại diện Phòng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn các huyện, Đại diện các Ban quản lý Rừng phòng hộ và Hạt kiểm lâm Kỳ Sơn và Tương Dương, đại diện các Trạm kiểm lâm ở khu vực dự án và các cán bộ Kiểm lâm địa bàn. Về phía mạng lưới FCIM, có đại điện các CSO/NGOs tỉnh Nghệ An, đại diện các nhóm FCIM cấp huyện, xã và 18 bản thuộc vùng dự án, cùng Ban quản lý dự án.
Bà Đào Thị Minh Châu, Phó Giám đốc dự án, trình bày các báo cáo tại cuộc họp hàng quý giữa mạng lưới FCIM với chính quyền địa phương và các bên liên quan
Cuộc họp đã thảo luận và thống nhất nhiều nội dung, gồm: (1) mức độ hợp lý và độ tin cậy của mạng lưới giám sát độc lập thay đổi rừng (FCIM); (2) Các kết quả giám sát của mạng lưới FCIM; (3) Cơ chế chia sẻ thông tin giữa mạng lưới FCIM với chính quyền địa phương, các cơ quan quản lý rừng; (4) Các giải pháp hạn chế mất rừng, suy thoái rừng trong thời gian tới.
Sau khi đại diện mạng lưới FCIM báo cáo kết quả giám sát rừng ở khu vực dự án trong thời gian vừa qua, đại diện các Hạt kiểm lâm, Trạm kiểm lâm đã có nhiều ý kiến phát biểu. Hầu hết các ý kiến đều đánh giá cao về vai trò và ý nghĩa của các tổ chức xã hội cấp cơ sở và cộng đồng khi họ tham gia vào mạng lưới FCIM và tham gia hiệu quả hơn trong công tác quản lý rừng nhờ có sự hỗ trợ của công nghệ. Ông Hoàng Văn Huynh, Hạt trưởng Kiểm lâm Kỳ Sơn cho rằng, “Hệ thống Terra-i có nhiều ưu điểm, giúp cảnh báo sớm và cập nhật nhanh các thông tin thay đổi rừng (16 ngày/lần), nếu cộng đồng sử dụng được Terra-i thì sẽ hỗ trợ rất tốt cho lực lượng bảo vệ rừng”. Ông Lương Vĩnh Phước, Hạt phó Kiểm lâm Tương Dương cũng đồng tình, dự án thực hiện thí điểm chưa đầy 1 năm nhưng đã có những kết quả như vậy là tốt, giúp cho Kiểm lâm địa bàn kiểm tra giám sát các hoạt động vi phạm lâm luật nhanh hơn, nên mở rộng ra trên địa bàn lớn, để mọi người dân đều có thể tham gia. Tuy nhiên, ngoài việc phát hiện mất rừng còn cần phải xác định chính xác nguyên nhân và sớm có biện pháp, chế tài xử lý, răn đe thì rừng mới được bảo vệ. Vì thế, các hoạt động của mạng lưới cần phối hợp với Kiểm lâm”. Đại diện Ban quản lý (BQL) rừng phòng hộ Tương Dương, ông Dương Văn Chuẩn cũng đồng ý rằng, các nhóm FCIM duy trì hoạt động thường xuyên sẽ giúp quản lý rừng tốt hơn.
Ông Hoàng Văn Huynh, Hạt Kiểm lâm Kỳ Sơn, tham luận tại các cuộc họp
Khi bàn đến cơ chế chia sẻ thông tin, nhiều đại biểu cho rằng, các nhóm FCIM cần trao đổi thông tin với chính quyền cấp xã và Kiểm lâm địa bàn ngay khi phát hiện vấn đề để có các biện pháp ngăn chặn hoặc xử lý kịp thời (ý kiến của ông Phước - Hạt phó Kiểm lâm Tương Dương, ông Huynh – Hạt trưởng Kiểm lâm Kỳ Sơn, ông Mùa Bá Giờ –Chủ tịch UBND xã Na Ngoi, ông Vừ Bá Rê – Phó chủ tịch UBND xã Tây Sơn…). Thống nhất với các quan điểm trên, ông Thò Bá Rê - Phó Chủ tịch UBND huyện Kỳ Sơn, thành viên Ban chỉ đạo dự án cũng cho rằng, thông tin/ kết quả giám sát rừng của các nhóm FCIM thôn bản cần được chia sẻ cho chính quyền cấp xã, Kiểm lâm địa bàn và chủ rừng, sau đó nhanh chóng xác minh làm rõ nguyên nhân và xử lý vi phạm kịp thời, nhưng thông tin không được bưng bít, thay đổi, cần tôn trọng kết quả giám sát của mạng lưới FCIM nếu đó là sự thật. Sau đó, thông tin phải được chuyển lên cho các cấp cao hơn và đưa lên hệ thống Terra-i để mọi người cùng truy cập, sử dụng. Quan điểm của ông Thò Bá Rê đã được cả 2 bên cùng đồng thuận.
Ông Mùa Bá Giờ, Chủ tịch UBND xã Na Ngoi, phát biểu tại cuộc họp
Về các giải pháp hạn chế mất rừng, suy thoái rừng trong thời gian tới, các đại biểu đã tập trung đề xuất các giải pháp sau đây: (1) Công cụ Terra-i hiện đang cảnh báo hàng ngàn điểm thay đổi rừng, nhưng các nhóm cần lọc dữ liệu trên trang web Terra-i để lựa chọn các điểm/ các khu rừng trọng yếu để ưu tiên kiểm tra trước, nên bỏ qua các khu vực làm nương rẫy hoặc đất sản xuất của người dân; (2) Còn tồn tại một số cảnh báo chưa chính xác, hệ thống Terra-i cần hiệu chỉnh sớm vì các nhóm FCIM đều đã qua thời gian hoạt động thử nghiệm; (3) FCIM là mạng lưới giám sát rừng độc lập, có trách nhiệm kiểm tra giám sát, xác nhận mất rừng tại hiện trường, báo cáo kết quả hiện trường hoặc chia sẻ thông tin với các bên liên quan, không có quyền hạn và trách nhiệm xử lý vi phạm lâm luật hoặc giải quyết các vụ việc.
Những kết luận chính của các cuộc họp đối thoại cấp huyện trong năm vừa qua như sau: (1) Chính quyền các cấp, các Hạt Kiểm lâm và các BQL rừng phòng hộ đều ủng hộ việc xây dựng mạng lưới FCIM từ cấp cơ sở đến cấp vùng, đề nghị mở rộng cơ chế FCIM ở khu vực Bắc Trung Bộ để phục vụ chương trình REDD+; (2) Năng lực của các tổ chức xã hội cấp cơ sở và cộng đồng đã được nâng cao giúp họ khẳng định vai trò của mình và tham gia hiệu quả hơn vào công tác bảo vệ rừng; (3) Thống nhất được cơ chế chia sẻ thông tin giữa 2 bên là thông tin cần được chia sẻ ngay từ cấp cơ sở (cấp xã) giúp xử lý vi phạm lâm luật kịp thời, đồng thời các bên liên quan cần tôn trọng kết quả giám sát rừng của mạng lưới FCIM.
Kết thúc 1 năm hoạt động, các kết quả của dự án và mạng lưới FCIM đã được chính quyền, các cơ quan quản lý rừng công nhận và đánh giá cao về vai trò và sự tham gia. Chắc chắn rằng, trong những năm tới, hoạt động của dự án sẽ góp phần có ý nghĩa vào công tác quản lý rừng, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng vào công tác quản lý bảo vệ rừng và đặc biệt là sẽ đề xuất được một cơ chế giám sát rừng độc lập và hiệu quả cho Chương trình REDD+ ở Việt Nam.
NgọcDũng & Nhóm hiện trường
(Dự án CSO-LA/2019/411-843)
