TRUNG TÂM MÔI TRƯỜNG VÀ TÀI NGUYÊN SINH HỌC (CEBR) THAM GIA DIỄN ĐÀN ĐA BÊN LẦN THỨ 06 “EUDR VÀ NHỮNG HÀM Ý ĐỐI VỚI CÁC NHÀ SẢN XUẤT CÀ PHÊ NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM”

Diễn đàn đa bên lần thứ 06 được chủ trì bởi Trung tâm Phát triển nông thôn bền vững (SRD), cùng đại diện của EU là bà Candries Brenda và các thành viên; lãnh đạo Cục Lâm Nghiệp; đại diện Hội Nông Dân Việt Nam, Hội chủ rừng Việt Nam, Viện Quản lý rừng bền vững và Chứng chỉ rừng, Sở NN và PTNT tỉnh Quảng Trị, Hiệp hội gỗ Việt Nam, Tổ chức phát triển Hà Lan (SNV), Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature), Trung tâm Môi trường và Tài nguyên sinh học (CEBR), Tổ chức Sáng kiến Thương mại Bền vững (IDH), Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ), Trung tâm vì Con người và Rừng (RCOFTC), Công ty TNHH XNK Cà Phê Tám Trình (Lâm Đồng), Công ty Cổ phần Phúc Sinh (Sơn La), Trung tâm Môi trường và Tài nguyên Sinh học (CEBR) đã cử 3 cán bộ tham gia và chia sẻ những kết quả nghiên cứu của dự án “Đánh giá thực trạng phát triển cà phê arabica và khả năng thực hiện trách nhiệm giải trình (EUDR) tại Việt Nam” tại diễn đàn đa bên lần thứ 6.

Thay mặt cho SRD, Bà Vũ Thị Bích Hợp, Giám đốc SRD khai mạc diễn đàn lần thứ 6: Liên Minh châu Âu và Chính phủ Việt Nam đã có những hợp tác sâu rộng và toàn diện thể hiện qua việc ký kết các hiệp định về tự do thương mại (EVFTA), và Hiệp định Đối tác tự nguyện về thực thi luật lâm nghiệp, quản trị rừng và thương mại lâm sản (VPA-FLEGT). Việc ký kết và thực thi hai Hiệp định này là dấu mốc quan trọng thể hiện quyết tâm và nỗ lực của Việt Nam và Liên Minh châu Âu trong hợp tác kinh tế. Tháng 12 năm 2020, EU đã ban hành “Quy định chuỗi các sản phẩm không gây mất rừng, suy thoái rừng được phép nhập khẩu vào EU gọi tắt là EUDR”, với nhiều nội dung tác động đến việc xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp sang EU của Việt Nam trong đó có Cà phê. Trong khuôn khổ Dự án “Thúc đẩy Quản trị rừng và Thương mại gỗ hợp pháp thông qua Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam và Liên minh Châu Âu” (VM066) đã được Liên Hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) phê duyệt theo quyết định số 747/QĐ-LHHVN, ngày 03/08/2020, Trung tâm Phát triển nông thôn bền vững (SRD) tổ chức cuộc họp “EUDR và những hàm ý đối với các nhà sản xuất cà phê nhỏ của Việt Nam”. Cuộc họp cũng lần lượt được nghe phát biểu khai mạc của Bà Candries Brenda, đại diện EU, Cục Lâm Nghiệp Việt Nam.

Tại diễn đàn đa bên lần thứ 6, đại biểu đã được chia sẻ 07 báo cáo kết quả nghiên cứu liên quan đến cà phê Arabica và dự án “Thúc đẩy Quản trị rừng và Thương mại gỗ hợp pháp thông qua Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam và Liên minh Châu Âu” (VM066), bao gồm:

- Báo cáo: “Cập nhật Nội dung EUDR, các chỉ số và thông tin thực hiện trách nhiệm giải trình theo yêu cầu của EUDR” do TS. Nguyễn Phú Hùng, Phó Giám đốc SRD trình bày;

- Báo cáo: “Kết quả nghiên cứu đánh giá khả năng sẵn sàng thực hiện trách nhiệm giải trình EUDR” do TS. Hồ Đình Quang, Trung tâm CEBR trình bày;

- Báo cáo: “Kết quả xây dựng hệ thống các chỉ số môi trường thực hiện cam kết về môi trường tại Chương 13 Hiệp định EVFTA” do ThS. Nguyễn Thi, Chuyên viên chính, vụ Chính sách, Bộ TN&MT trình bày;

- Báo cáo: “Kết quả nghiên cứu khả năng thực hiện các cam kết môi trường tại Hiệp định EVFTA tại các hộ trồng cà phê tại Sơn La” do PGS. TS. Nguyễn Bá Ngãi, PCT kiêm Tổng thư ký Hội Chủ rừng Việt Nam trình bày;

- Báo cáo: “Kết quả đánh giá tác động của EUDR đến sinh kế của người sản xuất Cà phê tại Lâm Đồng, Sơn La và Nghệ An” do TS. Nguyễn Thanh Hiền trình bày;

- Báo cáo: “Dự kiến kế hoạch năm 04 dự án” do TS. Nguyễn Phú Hùng, Phó Giám đốc SRD trình bày;

- Báo cáo “Chiến lược truyền thông Mạng lưới EVFTA” do Tô Kim Liên, Giám đốc, CED trình bày.

Diễn đàn đã nhận được nhiều ý kiến phát biểu, góp ý về các báo cáo, đề xuất các khuyến nghị góp phần thực hiện tốt quy định mới của EU không gây mất rừng và suy thoái rừng (EUDR). Đối với bộ chỉ số thực hiện trách nhiệm giải trình EUDR, các chuyên gia đề xuất nên tập trung vào quy trình sản xuất cà phê Arabica trên đất có nguồn gốc từ phá rừng và gây suy thoái rừng kể từ sau ngày 31/12/2020. EUDR đòi hỏi 100% sản phẩm cà phê vào châu Âu phải được truy xuất nguồn gốc rõ ràng, phải có tọa độ/polygon GPS của từng vườn sản xuất. Dựa trên các công cụ giám sát, nếu phát hiện có tình trạng mất/suy thoái rừng, thì lô hàng đó sẽ phải đối mặt với việc thu hồi, hoàn trả. Quy định này hướng tới mục tiêu giảm tình trạng phá rừng và suy thoái rừng, phát thải khí nhà kính và tình trạng suy giảm đa dạng sinh học trên toàn cầu. Vì vậy, các chính quyền, địa phương cũng như các hộ gia đình phải chuẩn bị các hồ sơ pháp lý để chứng minh cà phê không gây mất rừng và suy thoái rừng sau thời điểm 31/12/2020. Đối với báo cáo tỷ lệ đáp ứng, cho thấy vấn đề đất đai, quyền sở hữu hợp pháp đất trồng cà phê là điểm nóng, nhưng cần có những giải pháp phản hồi về các giấy tờ hợp pháp (ngoài giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hay sổ đỏ, hợp đồng thuê khoán đất đai), đề xuất giấy xác nhận của UBND về đất canh tác cà phê lâu dài, ổn định và không có tranh chấp trong thời gian dài. Quan trọng nhất là việc người dân không có thói quen lưu trữ minh chứng, hình ảnh vệ tinh, ảnh trước và sau khi trồng cà phê. Việt Nam hiện nay có hệ thống theo dõi diễn biến rừng hàng năm, dữ liệu được cập nhập thường xuyên, đây cũng là minh chứng quan trọng để góp phần chứng minh diện tích cà phê không gây mất rừng và suy thoái rừng.

Các đại biểu cho rằng, hiện nay các Công ty xuất khẩu cà phê vào thị trường EU, cũng đã thực hiện theo các loại cà phê chứng chỉ như VietGAP, 4C, UTZ, Rainforest, đã đáp ứng được EUDR chưa, có đảm bảo không gây mất rừng và suy thoái rừng không. Các chuyên gia cần có nghiên cứu thêm và tìm được điểm chung giữa EUDR với các chứng chỉ 4C, Rainforest, UTZ. Tuy nhiên, theo Bà Candries Brenda, EUDR sẽ luôn phải thực hiện và việc cà phê đạt chứng chỉ 4C, Rainforest, UTZ, chưa chắc chắn đã thỏa mãn các điều kiện của EUDR. Vì vậy, trong tương lai, các doanh nghiệp xuất khẩu đều phải đáp ứng các quy định này.

Trong khi đó, EUDR được đánh giá sẽ tác động không mong muốn đến các hộ gia đình trồng cà phê và thị trường cà phê Arabica, bao gồm: Bị loại khỏi thị trường EU, giảm thu nhập, thay đổi tập quán công tác, di cư và tìm việc phi nông nghiệp, cơ hội việc làm giảm dần, chuyển nhượng đất đai, rò rỉ thị trường, sự suy yếu quyền thương lượng. Cho nên, cần xây dựng năng lực cho các hộ sản xuất quy mô nhỏ, EU phải hợp tác với các tổ chức nông nghiệp để cung cấp các nguồn lực và đào tạo để giúp nhà sản xuất tuân thủ EUDR. Trách nhiệm của các cơ quan liên quan là trao đổi, thúc đẩy, bảo vệ quyền lợi cho người dân trồng cà phê.

Vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm là EU sẽ dùng nguồn ảnh vệ tinh và hệ thống định vị nào để giám sát đến từng lô, khoảnh trồng cà phê và khi nào sẽ có thông tin chính thức. Theo bà Candries Brenda, đại diện EU, chắc chắn EU sẽ công bố sớm nguồn dữ liệu này, EU có một tổ chức chuyên giám sát, thẩm định biến động diện tích cây trồng, nhất là các diện tích trồng cà phê. Vì vậy, nếu trồng cà phê trên diện tích mất rừng hoặc làm suy thoái rừng sẽ là rào cản lớn khi xuất khẩu vào thị trường EU. EU sẽ cung cấp sớm các hướng dẫn để có những quy định về cấp phép, đánh giá rủi ro và sẽ được tham vấn các bên liên qua, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Đối với các doanh nghiệp như Công ty TNHH XNK Cà Phê Tám Trình (Lâm Đồng), Công ty Cổ phần Phúc Sinh (Sơn La) hiện nay đã sản xuất cà phê sang EU theo các bộ tiêu chuẩn 4C và Rainforest, có các chuỗi sản xuất cà phê sạch chất lượng cao, hy vọng rằng sẽ thích ứng nhanh với quy định với khoảng hơn 80% hộ gia đình đáp ứng. Nhưng cần cập nhập sớm các hồ sơ pháp lý để chuẩn bị, chủ động thích ứng với quy định. Đặc biệt, hiện nay có sự chênh lệch diện tích cà phê trên giấy tờ chứng nhận sử dụng đất và các diện tích dưới 0,5ha cần có những chính sách cụ thể.

Kết thúc diễn đàn đối thoại đa bên, bà Vũ Thị Bích Hợp nhấn mạnh cần phải rà soát thêm và chính xác hóa bộ chỉ số EUDR, tập huấn và mở rộng thêm nghiên cứu (có thể là Quảng Trị) để hoàn thiện các báo cáo về hiện trạng và khả năng đáp ứng yêu cầu EUDR tại Việt Nam. Mặt khác, hoàn thành các hoạt động của dự án “Thúc đẩy Quản trị rừng và Thương mại gỗ hợp pháp thông qua Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam và Liên minh Châu Âu” (VM066). Tuyên truyền mạnh mẽ các hoạt động của dự án thông qua chiến lược truyền thông, giám sát về EVFTA và Quản trị rừng, duy trì mạng lưới VNGO-EVFTA.

HÌNH ẢNH DIỄN ĐÀN ĐA BÊN LẦN THỨ 6